Rośliny jako naturalny pokarm dla ryb

Rośliny z rodziny rzęsowatych (Lemnaceae) znane są właściwie wszystkim mającym okazję spacerować nieomal małych i zacisznych sadzawek, rowów, stawów i niewielkich jeziorek, których powierzchnia bywa czasem pokryta zwartym, pięknie zielonym kobiercem dziesiątków tysięcy okazów tych drobnych pływających roślin. Występują one pospolicie na terenie całej Polski, a reprezentowane są przez następujące gatunki: spirodela wielokorzeniowa (Spirodela polyrhiza), rzęsa trójkowa (Lemna trisulca), rzęsa drobna (Lemna minor), rzęsa garbata (Lemna gibba) oraz rzadsza - wolfia bezkorzeniowa (Wolfia arhiza). Interesuje nas tutaj jednak nie tylko wygląd owych roślinek, stąd brak będzie ich opisu, co pewne właściwości, które z dużym pożytkiem można wykorzystać w praktyce akwarystycznej.

Cały szereg gatunków ryb hodowanych w akwariach wymaga zapewnienia im pokarmów roślinnych (np., różne odmiany złotych rybek, wiele gatunków pielęgnic, czy ryby z rodziny piekniczkowatych). Wydaje się , mając na uwadze wymogi biologiczne poszczególnych gatunków, że podawanie tym rybom pokarmów zastępczych, jak sparzonych liści sałaty, szpinaku, płatków owsianych czy kasz, nie zawsze jest najwłaściwsze. W tym kontekście rzęsy wykazują wysoką potencjalną przydatność jako naturalna karma w naszej praktyce hodowlanej, bowiem zawartość białka w roślinach rzęsowatych dochodzi do 40 % w suchej masie.

Do rodziny rzęsowatych należą najmniejsze ze znanych i najprostsze rośliny kwiatowe. Największą z nich jest spirodela wielokorzeniowa o średnicy członu pędowego wynoszącej 1,5 cm, a najmniejszą - wolfia bezkorzeniowa, której człon pędowy ma zaledwie 1,5 mm średnicy (*). Rośliny z tej rodziny charakteryzuje postępująca redukcja struktur niekoniecznych do życia na powierzchni wody albo bezpośrednio pod nią. Przystosowanie rzęsowatych do środowiska wodnego spowodowało prawie całkowity brak tkanki przewodzącej oraz komórek zdrewniałych. Dlatego większość komórek u tych roślin pod względem pokarmowym podobna jest do komórek młodych liści roślin lądowych, a więc takich, którymi zaleca się karmić ryby akwariowe w zastępstwie flory wodnej.

Rzęsowate charakteryzują się szybkim wzrostem. Okres podwojenia biomasy wynosi od 1,5 do 3 dni, co w porównaniu z najszybciej rosnącymi roślinami lądowymi, np. kukurydzą czy bambusem, stanowi wzrost 10-ciokrotnie większy.

Część pędowa pojedynczej rośliny zawiera dwa regiony aktywnie dzielących się komórek, które mogą produkować kolejne generacje części pędowych. Każda mateczna, czyli pierwotna, część pędowa jest zdolna wytworzyć od 20 do 30 nowych roślin. Rośliny potomne nie są ze sobą połączone, ale po osiągnięciu określonego stanu dojrzałości rozchodzą się i tworzą nieduże kolonie, reprezentujące kilka wegetatywnych generacji. Za charakterystyczny należy uznać fakt częstego występowania rzęsowatych w wodach względnie zanieczyszczonych, które są przez te rośliny w jakimś stopniu oczyszczane.

Karmienie ryb akwariowych roślinami z rodziny rzęsowatych pobieranymi bezpośrednio z ich środowisk naturalnych może być niebezpieczne, z uwagi na możliwość wprowadzenia do akwarium chorób i niepożądanych organizmów np. hydry. Zatem przed umieszczeniem na powierzchni wody w akwarium rzęsowatych trzeba starannie sprawdzić, czy na korzonkach roślin nie ma czasem hydry. Jeżeli zauważy się chociaż jeden egzemplarz tego jamochłona - lepiej całą partię roślin przyniesioną do domu wyrzucić, ponieważ pozbycie się polipa jest prawie niemożliwe. Najbardziej korzystne jest uzyskanie kilku kępek np. rzęsy drobnej od akwarysty, który posiada już jej kulturę akwariową, aby samemu zapoczątkować kultywowanie tych roślin dla celów paszowych w osobnym zbiorniku.

W akwariach z rybami roślinożernymi z dobrym oświetleniem górnym z powodzeniem można kultywować rzęsowate, które po paru dniach szybko zaczną się rozmnażać. Co jakiś czas w basenie takim można zgarniać siatką z powierzchni wody określoną ilość roślin na karmę dla ryb roślinożernych. Hodowlę paszową można też założyć w płytkich naczyniach ustawionych na nasłonecznionym oknie. Trzeba jednak uważać, aby cała powierzchnia wody w naczyniu pokryta była roślinami, bowiem w innym wypadku na korzonkach i dolnych partiach roślin w szybkim tempie zaczną się pojawiać zielone glony, które mogą zniszczyć całą kulturę. Zjawisko takie możemy zaobserwować szczególnie przy okiennej uprawie wolfii bezkorzeniowej. Dlatego hodowanie rzęsowatych w osobnych akwariach jest tutaj bardziej celowe. Dodatkową korzyścią kultywacji rzęsowatych jest uzyskanie zacienienia zbiornika, co w wypadku chowania niektórych gatunków ryb jest bardzo wskazane (np. w akwarium z paletkami i dyskowcami). Praktykę taką stosuje się od paru lat kultywując rzęsę drobną w zbiorniku z paletkami z paszowym przeznaczeniem jej dla karasi ozdobnych w innym akwarium.

Ryby piękniczkowate preferują raczej jako karmę zieloną wszelkiego rodzaju glony, stąd i świeże rośliny rzęsowate raczej nie nadają się do celów paszowych dla tych ryb. Proponuję odpowiednią ilość zielonej masy roślin rzęsowatych bardzo dobrze wysuszyć, a następnie rozetrzeć na mączkę w moździerzu. Mączkę taką można długo przechowywać w szczelnie zakręconym słoiku i karmić nią ryby od czasu do czasu drobnymi porcjami. Ryby duże np. "welony" preferują rośliny rzęsowate w stanie świeżym. W jakim stopniu ryby pielęgnicowate "przepadają" za zieloną karmą z roślin rzęsowatych należałoby sprawdzić doświadczalnie, czego autor dotąd nie uczynił. Sądzić należy, że pokarm taki będzie przyjmowany chętnie, mając na uwadze jego wysokie wartości odżywcze. Będziemy wdzięczni za uwagi i spostrzeżenia w tej sprawie od hodowców pielęgnic.

W zakończeniu warto podkreślić, że chociaż pływające drobne rośliny z rodziny rzęsowatych nie są jeszcze wykorzystywane przez akwarystów jako karma dla ryb roślinożernych w stopniu takim na jaki zasługują, to jednak ich dostępność ze sztucznych hodowli akwariowych przez dosłownie cały rok, bujna wegetacja i wysokie walory paszowe czynią z nich obiekt, na który zwrócenie większej uwagi byłoby celowe i pożyteczne.