Filtracja w zbiorniku roślinnym - podstawy

Jednym z pierwszych pytań które zadają mi doświadczeni akwaryści planujący swój pierwszy zbiornik roślinny jest: "Jaki rodzaj filtra powinienem kupić?" Najczęściej moja odpowiedź brzmi: " A jakim dysponujesz? Większość filtrów jest odpowiednia ". Filtracja w tym momencie jest problemem drugorzędnej wagi w odniesieniu do zbiornika roślinnego. Rośliny i podłoże w zbiorniku stanowią olbrzymią powierzchnię dla osadzania się pożytecznych bakterii.

Dodatkowo, w typowym akwarium roślinnym z odczynem wody pH zbliżonym do 7 lub nieco poniżej, większość związków amonowych wytwarzanych w zbiorniku występuje w postaci jonów amonowych (NH4+). Ta postać związku azotu jest preferowana przez rośliny jako źródło azotu - w ustabilizowanym, gęsto obsadzonym przez rośliny akwarium większość jeżeli nie wszystkie wytwarzane jony amonowe są niezwłocznie zużywane przez rośliny i nigdy nawet nie wchodzą w obieg cyklu nitryfikacyjnego.
To tłumaczy dlaczego wyniki pomiarów azotanów w wielu dobrze zrównoważonych akwariach są ekstremalnie niskie, czasami aż do takiego stopnia że konieczne jest nawożenie azotanami. Częściowo to tłumaczy także, że zbiornik gęsto obsadzony roślinami będący w trakcie dojrzewania usuwa kilka problemów związanych z typowym przebiegiem dojrzewania zbiornika.

Tak więc czego my jako hodowcy roślin wodnych oczekujemy od systemu filtracji? No cóż, dopiero co stwierdziłam, że biologiczna filtracja odbywa się w większości w samym zbiorniku, ale dodatkowa zdolność filtracji biologicznej nie zaszkodzi i może pod pewnymi warunkami zapewnić margines bezpieczeństwa. Najbardziej typowa filtracja chemiczna zużyciem węgla aktywnego jest zazwyczaj niepotrzebna w ciągłym działaniu zbiornika roślinnego i może zabierać z wody mikroelementy.
Są przypadki że filtracja chemiczna jednego typu lub innego może być pomocna w zwalczaniu glonów.

Pozostała nam filtracja mechaniczna. Filtracja mechaniczna jest użyteczna, gdyż usuwa z wody zawiesiny, które mogą osiadać na roślinach oraz redukować ilość światła docierającą do roślin. Nie ma on negatywnego wpływu na system a zarazem to samo urządzenie może zazwyczaj zapewnić konieczny ruch wody wewnątrz zbiornika.

Czego unikać?
 
Filtry napędzane powietrzem: filtry narożne, podżwirowe lub gąbkowe nie są najlepsze dla akwarium roślinnego z prostego powodu, że bąbelki powietrza pękając na powierzchni powodują utratę tak potrzebnego CO₂. Oczywiście straty te mogą być uzupełnione dodatkową dostawą CO₂.
Zaletą tych filtrów jest ich cena i niska awaryjność. Niektórzy akwaryści przy słabym oświetleniu i wolno rosnących roślinach są w stanie zapewnić odpowiedni poziom CO₂ pomimo używania filtrów napędzanych powietrzem. Zazwyczaj używają oni do podłoża ziemi i torfu, które przez swoją naturę dodają CO₂ do systemu.
 
Filtry podżwirowe (UGF) nie są takie szkodliwe dla zbiornika roślinnego jak niektórzy twierdzą , ale mają swoje ograniczenia. Główną funkcją filtra podżwirowego jest filtracja biologiczna. Aby to osiągnąć konieczne jest regularne odmulanie dna aby zachował on swoją funkcję filtra biologicznego. Ponieważ nie jest możliwe odmulanie w gęsto zarośniętym zbiorniku głęboko w podłożu, płyta filtra wkrótce zapycha się i filtr traci swoją funkcję biofiltracyjną.

Jeżeli używane są kamienie powietrzne to powodują one takie same problemy jak inne filtry napędzane powietrzem - ucieczkę CO₂. Ten problem może być jednak rozwiązany poprzez użycie małych pomp wodnych ("powerhead").
Jeżeli przepływ wody przez podłoże nie może być spowolniony bądź przez akwarystę bądź przez same rośliny to filtr podżwirowy utrudnia nawożenie podłoża dodatkami dla roślin odżywiających się głównie przez system korzeniowy.
Filtry te także ograniczają granulację możliwego podłoża do zastosowania do min. 3 mm. Drobniejsze podłoże wpadałoby w szczeliny płyty filtra. (...)
 
Filtry fluidyzacyjne będące ostatnio nowinką akwarystyczną dla zbiorników hodowlanych mają dla naszych celów mało zalet w porównaniu do innych rodzajów filtracji. Szybka przemiana amoniaku (amonu) do azotanu nie jest w zbiorniku roślinnym zbyt wielką zaletą.

Filtry wielozadaniowe

Filtry wewnętrzne mogą z pewnością być użyte w zbiornikach roślinnych, ale muszą być wyjmowane do czyszczenia a także są trudne do ukrycia w zbiorniku ozdobnym. Mogą one jednakże być bardzo pomocne w zbiornikach o specjalnym przeznaczeniu. W paludarium na przykład taki filtr może pracować poziomo co ma znaczenie w tak płytkiej wodzie. Jego użycie ma także sens w akwarium używanym do "wzrostu" roślin gdzie wygląd nie ma takiego znaczenia.
 
Zewnętrzne filtry kaskadowe są chyba najlepszym rozwiązaniem dla mniejszych zbiorników.(...) Dobry kaskadowy filtr zewnętrzny powinien mieć miejsce na media doi filtracji chemicznej na czas gdy są one pożądane. Na co dzień mogą być wypełnione grubym żwirem, gąbką lub "bio-złożem". Filtry te są względnie łatwe do czyszczenia i nie zabierają miejsca wewnątrz akwarium jak to czynią filtry wewnętrzne. Jako że większość z nich jest skonstruowana tak że "zrzucają" wodę z powrotem do akwarium, mają one tendencję do tworzenia turbulencji na powierzchni wody, która powoduje utratę CO₂ . Można to zjawisko ograniczyć przez podniesienie poziomu wody w akwarium tak wysoko jak to możliwe - wtedy woda wpada do akwarium łagodnie.
 
Filtry kubełkowe są przypuszczalnie najczęściej wybieranymi filtrami przez hodowców roślin, w szczególności dla większych zbiorników. Filtry różnią się między sobą, ale najlepsze z nich są ciche, względnie niedrogie, mają dobra pojemność na media filtrujące i są wygodne w obsłudze.
Należy tylko upewnić się czy wylot wody może znajdować się poniżej poziomu wody w akwarium tak aby uniknąć powierzchniowych ruchów wody.
 
Filtry zewnętrzne przelewowe są dobrym rozwiązaniem dla największych zbiorników z dużą populacją ryb. Dostępne w handlu filtry tego typu są bardzo kosztowne, ale dla możliwe jest wykonanie we własnym zakresie. Filtry te mogą tracić z wody dużo CO₂ jeżeli komora filtra nie jest szczelna, tak więc nawożenie CO₂ musi być zainstalowane na powrocie wody z filtra.
Dużą zaletą tego typu filtra jest że grzałki, reaktor CO₂ itd. Mogą być ulokowane w sumpie (...)

Filtracja mechaniczna

Wielu akwarystów stosuje filtry gąbkowe do filtracji biologicznej. Dla zbiorników roślinnych z kolei gąbka sprawdza się jako dobry materiał do filtracji mechanicznej. Mogą one być używane do ochrony filtrów przelewowych i kubełkowych przed zapychaniem poprzez montowane na wlocie filtra.
Prefiltr tego rodzaju może być bardzo pożyteczny w walce z glonami. Jeżeli gąbka jest czyszczona co drugi dzień to w ten sposób są usuwane duże ilości materii z systemu, zanim zostaną przemienione przez bakterie na pożywienie dla glonów.
Filtry diatomowe mogą być użyteczne w zbiornikach roślinnych (tak jak i w innych) do "wygładzania" wody po wszelkich zabiegach w akwarium, usuwają spory glonów (...)

Filtracja chemiczna

Moim zdaniem większość chemicznych mediów filtrujących lepiej jest używać do przygotowania wody surowej niż rozwiązywać problemy w samym akwarium. Regularne częściowe wymiany wody (25-30% tygodniowo) powinno być wystarczające aby zapobiec kumulowaniu niepożądanych substancji w akwarium. Jednakże czasami filtracja chemiczna w samym akwarium też może być użyteczna.
 
Węgiel aktywny może usuwać z wody potrzebne chelatowane mikroelementy czego z pewnością chcemy uniknąć. Dlatego nie jest zalecane używanie w sposób ciągły węgla w zbiornikach roślinnych. Ci którzy używają podłoży torfowych większych ilości korzeni mogą zauważyć że ich woda staje się żółtawa lub brązowa. Węgiel w filtrze może ten problem rozwiązać nawet w kilka godzin - po czym powinien być usunięty. Węgiel może być także używany do usuwania w ten sam sposób leków z wody jeżeli (Boże uchowaj!) potrzebujesz leczenia w zbiorniku roślinnych z jakiegoś powodu.
 
Niektórzy hodowcy stwierdzają wysoką zawartość miedzi w wodzie surowej, która to miedź powoduje problemy z niektórymi gatunkami roślin lub ryb. Można wtedy użyć żywic (wymieniaczy jonowych) takich jak "Cuprisorb" w osobnym pojemniku przed wlaniem do akwarium.
Żywice do usuwania związków azotowych lub fosforowych można używać albo do przygotowania wody lub bezpośrednio w zbiorniku z większą niż optymalna obsadą ryb. Tak samo robimy gdy nasza woda surowa zawiera zbyt wysokie poziomy tych związków. (...)
Jednym ze zbiorników dla których korzystne jest użycie żywic usuwających azotany i fosforany jest akwarium z paletkami. Paletki są dużymi rybami odżywiającymi się pokarmami mięsnymi bogatymi w fosforany. Jeżeli nie są chowane w rzeczywiście dużym zbiorniku w którym pływa tylko kilka sztuk to jest prawdopodobne, że będziesz musiał walczyć o obniżenie poziomu fosforanów i azotanów pomimo częstych i dużych podmian wody. Wtedy pomocą są właśnie żywice. Pamiętaj, że zasadą jest utrzymywanie poziomu azotanów i fosforanów na niskim poziomie aby zapobiec problemom z glonami. Nie jest konieczne całkowite usuwanie tych substancji z wody.

W ogóle bez filtracji?

Jest to wielce realna opcja prowadzenia akwarium roślinnego. Pewni akwaryści stwierdzili że zdrowe zbiorniki roślinne, które są całkowicie ustabilizowane funkcjonują całkiem poprawnie bez filtracji.
W takim przypadku używają jednej lub dwóch pomp wodnych ("powerheads") dla zapewnienia odpowiedniego ruchu wody.

Innowacyjne metody filtracji

Pewni innowacyjni akwaryści pracują nad filtrami wykorzystującymi glony lub rośliny ziemne do filtracji. Obie z tych opcji mają duży potencjał korzyści dla zbiorników hodowlanych dla ryb oraz dla tych zbiorników roślinnych, które mają większą niż optymalna ilość ryb. (tak jak paletki wymienione wyżej). Należy pamiętać że rośliny czy też glony w tych filtrach także pobierają CO₂ i składniki odżywcze z systemu, tak więc ich użycie w przeciętnym zbiorniku roślinnym przypuszczalnie nie jest zbyt wydajne.