Mszywioły - nieproszeni goście w akwarium

Wstęp

Mszywioły (Bryozoa) obok korzenionóżek, ośliczek, wypławków, małżoraczków i licznej grupy innych zwierząt, często nagle, zupełnie bez zaproszenia pojawiają się w akwariach zdumiewając zaskoczonych hodowców i wzbudzając w nich niepokój. Wbrew obawom nie są jednak niebezpieczne dla ich podopiecznych, a całkiem korzystnie oddziałują na ekosystem, którym jest domowy zbiornik. 

Wykopaliska z początku XXI wieku, dokonane na terenie Meksyku wskazują, że zwierzęta te powstały przed około 550 milionami lat. Bryozoa we współczesnej taksonomii występują w randze typu, który obejmuje około 5 tysięcy gatunków żyjących obecnie i blisko cztery razy tyle wymarłych. Polska nazwa tej grupy systematycznej wywodzi się najprawdopodobniej od „mchów”, gdyż metoda porastania przez kolonię mszywiołów przedmiotów w wodzie przypomina sposób stosowany przez mchy na lądzie. Obecnie zaliczają się do niej trzy gromady.

Przedstawiciele dwóch z nich występują w wodach słonych. Są to:

• szczupnice (Stenolaemata) – gatunki należące do tej gromady dominowały w paleozoiku. 
• krężelnice (Gymnolaemata) – jej reprezentanci są dość jaskrawo ubarwieni, obrastają podwodne skały, a także rośliny, pancerzyki zwierząt morskich, a nawet dna statków. 
• Przedstawiciele trzeciej gromady to podkówczaki (Phylactolaemata). Żyją tylko w wodach słodkich, zalicza się do nich m.in. najczęściej spotykanego w Polsce, znajdującego się na rysunku 1 rozpiórka (Plumatella repens).

Kolonie mszywiołów

Mszywioły słodkowodne tworzą kolonie, zwane zoariami, składające się z dziesiątek lub setek tysięcy pojedynczych osobników (zooidów). Przypominają one swoim wyglądem krzaczki czy narośla (fot. 1).



Fot. 1 Kolonia mszywiołów – zoarium (M.Kwolek-Mirek www.suephoto.pl)

 

Lokalizacja mszywiołów w akwarium

Często przybierają też formy nasuwające skojarzenia z anielskimi skrzydłami, spłaszczonymi gałązkami czy rozpostartymi dłońmi. Lokalizują się na patykach, muszlach jak również roślinach wodnych. W akwariach mogą umiejscawiać się także na szybach, podłożu, a nawet na kostkach napowietrzających tworząc wyraźne białawe lub lekko brunatne plamy (fot. 2).



Fot. 2 Kostka napowietrzająca porośnięta przez mszywioły (M.Kwolek-Mirek www.suephoto.pl)

 

Wygląd i rozmiary kolonii

Wielkość koloni w warunkach naturalnych może wahać się od kilku milimetrów do nawet paru metrów. Zdecydowana większość mszywiołów prowadzi osiadły tryb życia, choć zdarzają się i takie jak np. Cristatella mucedo które potrafią pełzać.
Każdy organizm wchodzący w skład kolonii w części tylnej otoczony jest oskórkiem, tworzącym walcowatą pochewkę. Zwykle jest ona galaretowata, choć czasem bywa też chitynowa, niekiedy dodatkowo nasycona solami wapnia.

W części głowowej zwanej polipidem znajduje się otoczony orzęsionymi czułkami (lofoforami) otwór gębowy (rys.2).



Rys.2 Schemat budowy mszywioła (A.Sojka www.roslinyakwariowe.pl)

 

Odżywianie

Odżywiają się drogą filtracji. Ich pokarm stanowi zawiesina mikroorganizmów wodnych w składzie której można wyróżnić zarówno glony jak i drobne zwierzęta planktonowe. W pobliżu otworu gębowego zwykle ma ujście otwór odbytowy.
 

Rozmnażanie

Mszywioły są obojnakami. Mogą rozmnażać się płciowo (pojawia się wtedy charakterystyczna biała larwa o wymiarach 1-2 mm, która po paru godzinach swobodnego unoszenia się w wodzie osadza się w podłożu) oraz bezpłciowo przez pączkowanie lub tworzenie tzw. statoblastów, które mogą występować w dwóch rodzajach.

Pierwsza forma ma aparat hydrostatyczny złożony z komór powietrznych, co umożliwia jej swobodne unoszenie się w wodzie, druga zaś jest pozbawiona tego instrumentu, z związku z czym opada na dno. Obie postacie statoblastów służą zarówno rozmnażaniu się jak i przetrwaniu kolonii w niesprzyjających okolicznościach, na przykład podczas zimy lub w okresie długotrwałej suszy.

Mszywioły w szczególnie korzystnych warunkach mogą rozmnożyć się nadmiernie, może to w skrajnych przypadkach prowadzić nawet do zatkania rurek czy przewodów napowietrzających. Jednakże w akwariach odgrywają one raczej pozytywną rolę pełniąc funkcję specyficznego biofiltra. Mszywioły unikają wód zanieczyszczonych i o dużej prędkości przepływu, stronią też zazwyczaj od światła. Nie pozostawiają po sobie trwałych budowli, obumarłe ich kolonie stanowią jeden ze składników mułu dennego.

Do akwarium najczęściej dostają się w postaci statoblastów wraz z wodą, roślinami lub żywym pokarmem pozyskiwanymi z naturalnych źródeł. Zwykle po kilku tygodniach od momentu wzrostu same zaczynają zamierać.
 

Usuwanie mszywiołów

Niecierpliwi hodowcy mogą spróbować usunąć mszywioły z akwarium za pomocą następujących metod:

• mechanicznej, polegającej na ścieraniu ich z szyb czyścikiem lub kawałkiem szmatki, wycięciu i usunięciu zainfekowanych liści i gałązek roślin, wyjęciu porośniętych nimi kamieni i dekoracji,
• chemicznej, opierającej się na podniesieniu temperatury do około 30 oC oraz dodaniu do wody preparatów zawierających miedź. W eliminacji mszywiołów słodkowodnych pomaga również niewielki dodatek zwykłej soli (często wystarczy już płaska łyżeczka do herbaty na 10 litrów).

Profilaktycznie powinno się także odkażać wodę pozyskiwaną z naturalnych źródeł. Można do tego celu użyć preparatów i uzdatniaczy dostępnych w sklepach zoologicznych (dawkowanie według załączonych ulotek) lub wody utlenionej (1-3 cm3 na 10 litrów).
 

Literatura:
1. Brtek L. i współ. 1991 – Świat zwierząt, MULTICO, Warszawa
2. Jakubowski H., Ring J. 1974 – Ryby w akwarium, WSiP, Warszawa
3. Nidecki T. 2002 – Zdrowy jak ryba – Biblioteka akwarysty, T. 2, Poznań
4. Popek W. i współ. 2010 – Nowoczesna hodowla ryb akwariowych, Wyd. IRŚ, Olsztyn
5. Stańczykowska A. 1986 – Zwierzęta bezkręgowe naszych wód, WSiP, Warszawa
6. Umiński T. 1986 – Zwierzęta i oceany, WSiP, Warszawa

Artykuł jest wynikiem współpracy z Towarzystwem Naukowym Animalian (www.animalian.org), organizatorem spotkań, sympozjów, wykładów i kursów popularyzujących zagadnienia związane z chowem i hodowlą zwierząt ozdobnych. Firmy zainteresowane promocją zapraszamy do działu: Reklama oraz Współpraca