Nawóz PMDD (DIY)

MDD - (Poor Man's Dupla Drops) - jest nawozem akwarystycznym opracowanym przez dwóch kanadyjczyków: Paul L. Sears i Kevin C. Conlin. Oni to pracując nad składem przez wiele lat i prowadząc doświadczenia w swoich zbiornikach roślinnych opracowali skład mieszanki która to daje bardzo dobre rezultaty w hodowli roślin akwarystycznych. A oto jej skład wyrażony w ppm:

K - potas	8,337
Mg - magnez	0,576
S - siarka	>3,133
B - bor	0,051
Cu - miedz	0,004
Fe - żelazo	0,280
Mn - mangan	0,080
Mo - molibden	0,001
Zn - cynk	0,016

* ppm (z angielskiego parts per million), część na mln (10-4%), sposób wyrażania stężeń Na stronach The Krib zamieszczony jest orginalny skład nawozu PMDD.





W tabeli poniżej podaję przepis:

1.	2 łyżeczki /około14g/ - K2SO4
2.	1 łyżeczka /około 6g/ - KNO3 *
3.	2.5 łyżki stołowej /około 33g/ - MgSO4*7H20
4.	1 łyżka stołowa /około 9g/ mieszanki chellatów: 7%Fe, 1,3%B, 2%Mn, 0,06%Mo, 0,4%Zn, 0,1%Cu, EDTA, HEEDTA, DTPA

wczesniej należy zbadac poziom NO3 w akwarium. Całość należy rozpucić w 300ml. wody destylowanej.

Niestety, bardzo trudno jest w Polsce otrzymać mieszankę chelatów o składzie zamieszczonym w pozycji 4.

Nawóz o tym składzie sprzedawany jest w Kanadzie i USA pod handlowa nazwa CSM mix. Jest potrójnie chelatowany.
Stąd wygodniej przygotować jest nawóz samemu w/g poniższego przepisu. Sposób przygotowania mieszanki która w działaniu i składzie zblizona jest do PMDD.

Potrzebne składniki:

Lp.	nazwa	jm.	ilosć
1.	mikrovit Cu *	0,36	ml
2.	mikrovit Mn *	7,33	ml
3.	mikrovit Fe *	25,66	ml
lub	chelat żelaza Forte **	9,24	g
4.	mikrovit Mo *	0,09	ml
5.	mikrovit Zn *	1,40	ml
6.	kwas borowy	10.00	g
7.	siarczan potasu K2So4	45,98	g
8.	siarczan magnezu MgSo4	14,45	g
9.	azotan potasowy
10.	kwas solny/około 1ml/
11.	test na NO3
12.	waga z dokładnoscia do 0,5 g
13.	menzurka 100ml lub strzykawak
14.	naczynie szklane ok.500ml

* sprzedawane w litrowych butelkach
** krystaliczny proszek, zawiera 7,5% Fe /75gFe/1kg/. Zawiera 2 chelatory EDTA i HEEDTA /podwójnie chelatowany/, 3 lata gwarancji daje producent.

Składniki te dostepne w firmie INTERMAG z Olkusza która jest producentem tych nawozow.

Chelat żelaza Forte jest lepszy ze względu na czynnik chelatujacy ktory jest bardziej stabilny w rozcieńczeniach.

sposób przygotowania:
Kwas borowy należy rozpuścić w 250ml wody destylowanej/najlepiej zastosować wodę z filtra RO/. W 300ml wody destylowanej rozpuścić: mikrovit Cu, mikrovit Mn, mikrovit Fe lub /chelat żelaza Forte/, mikrovit Mo, mikrovit Zn oraz siarczan potasu K2So4, siarczan magnezu MgSo4. Wszystko w ilosciach podanych w tabeli powyżej. Dolać wczesniej przygotowany kwas borowy w ilosci 18,04ml i całosć dopełnić wodą destylowaną do objętosci 500ml. Do nawozu tak przygotowanego można dodać 1ml kwasu solnego co zapobiega tworzeniu się koloni bakterii. Nawóz koniecznie należy przechowywać w lodówce!!!

sposób nawożenia:
Na 40 litrow wody w zbiorniku z roślinami codziennie dodajemy od 2-4 kropli nawozu. Jeśli jest silne oświetlenie i prawidłowa barwa widma potrzebna do fotosyntezy oraz jeśli rośliny są dodatkowo zasilane CO₂ to dawkę można podwoić.
W początkowym okresie nawożenia przez pierwsze kikanaście dni należy bacznie obserwować co dzieje się w akwarium. Zbytnie przedawkowanie spowoduje obfity rozwój GLONÓW oraz zmętnienie wody. Autorzy PMDD to zmętnienie nazwali 'mgłą chemiczną", dlatego w poczatkowym okresie lepiej dawkować mniejszą ilość kropli /najlepiej 3/ niż doprowadzić do nadmiernego wzrostu glonów.

Przed nawożeniem należy koniecznie sprawdzić poziom NO3 w akwarium. Jeśli wynosi między 3-5 ppm to do nawozu można dodać około 6g KNO3. Jeśli jest go poniżej 3ppm to można dodać odpowiednio więcej. Dotyczy to zwłaszcza zbiorników z gęsto obsadzoną roślinnością a małą obsadą ryb w wyniku czego całość produktów przemiany materii jest natychmiast przyswajana przez roslinność w wyniku czego może w bardzo krótkim czasie wystąpić brak azotu który jak wiemy jest również potrzebny do prawidłowego wzrostu roslin i jest odpowiedzialny za prawidłowa syntezę białek i aminokwasów w komórkach rośliny. A należy tutaj wspomnieć że zawartosć azotu w roslinie jest około 500 razy większa jak żelaza /dotyczy stosunków wagowych tych pierwiastków/.

Co to sa chelaty? Są to związki chemiczne służące do "przekształcenia" pierwiastków do postaci przyswajalnej przez rosliny np : Fe występuje w przyrodzie jako utlenione związki o wartościowości +3 i w takiej postaci żelazo jest nieprzyswajalne. Chelator ma za zadanie związać atomy utleniacza i przeksztalcić Fe do postaci +2, dopiero w takiej postaci jest ono przyswajalne dla roślin. Podobnie jest z innymi pierwiastkami. Nas interesują prócz Fe również Co+2, Cu+2, Mn+2 i Zn+2.

Do schelatowania pierwiastków używa się różnych chelatorów: EDTA, HEEDTA, DTPA a także chelaty typu EDDHMA. Czasem nawet trzech jednocześnie. Wpływa to na stabilność nawozu. Takim nawozem potrójnie schelatowanym jest popularny nawóz o nazwie TROPICA MASTER GROW /TMG/. Producent z wiadomych względów nie podaje ile i którego chelatora użył do schelatowania tego nawozu, chociaż skład procentowy nawozu jest znany. Na stabilność nawozu również duży wpływ mają promienie UV oraz pH wody. Dla przykładu EDTA jest stabilne w pH poniżej 6,5, DTPA jest stabile poniżej pH 7,0 a HEEDTA jest stabilne poniżej ph 8,0. Chelat EDDHMA jest stabilny w zakresie pH 4,0 - 9,5 .Dlatego czasem można zuważyć że ten sam nawóz u jednego akwarysty działa w ten sposób że rośliny pięknie rosną a u drugiego mimo stosowania tych samych dawek rośliny nie chcą prawidłowo się rozwijać /pomijam inne czynniki potrzebne do optymalnego rozwoju/. Przyczyna tkwi w odczynie wody. Jeśli bowiem okaże się że nawóz chelatowany jest EDTA to jego stabilnosć będzie optymalna w pH poniżej 6,5. Dlatego w wodzie o pH np. 7,5 mamy doczynienia ze zjawiskiem "rozwalania" nawozu. Niestety, producenci nawozów nie podają w swoim składzie chelatorów tłumacząc to tajemnicą zawodową.

Również inna może być przyczyna że nawóz w naszym zbiorniku nie działa a rośliny nie rosną. Może to być tzw. zjawisko "podkradania". Jeśli bowiem woda posiada bardzo duzą ilość związków tzw./woda żyzna/i są one w postaci utlenionej /+3/ to wtedy następuje podkradanie chelatorów przez te pierwiastki i nawóz się "rozwala".

Objawy niedoboru pierwiastków
Często się również zdarza że w środowisku nie tylko wodnym rośliny nie mają wszystkich potrzebnych mikroelementów a te które są im dostarczane nie mogą być wykorzystane przez rośliny o czym mówi prawo minimum Liebiega /prawidłowy rozwój zależy od tego pierwiastka, który znajduje się w ilości minimalnej w stosunku do potrzeb rośliny/. Pierwiastek ten powoduje to że zostaje ograniczone działanie innych mikroelementów i w następstwie powoduje to obniżenie przyrostów oraz ograniczenie prawidłowego rozwoju/. Uzupełnienie tych niedobrów spowoduje to że rośliny zaczną lepiej rosnąć i szybciej się rozwijać. Dlatego tak ważne jest aby na podstawie wyglądu zewnętrznego roślin znajdujacych sie w naszym zbiorniku móc okreslić z jakimi niedoborami mikroelementów mamy doczynienia i w porę wprowadzić ten pierwiastek.

Lp.	Pierwiastek	Opis	Objaw niedoboru
1.	Azot	Dostarczany do roślin jako wynik przemiany materii ryb w formie azotanów. Niedobór można uzupełnić dodając KNO3/azotan potasowy/. Wcześniej należy jednak zbadać ich poziom w naszym akwarium gdyż nadmiar jest szkodliwy dla ryb. Wartość optymalną tolerowaną przez ryby określa się jako 12,0mg/l. Azot jest istotnym pierwiastkiem rośliny. Jest głównym budulcem substancji białkowych, kwasów nukleinowych, chlorofilu i innych substancji organicznych. Spełnia funkcję budulcową w roślinie i z tego też powodu jest stawiany na pierwszym miejscu jako najważniejszy element procesów przemiany materii.	Liscie wyrastają małe i są zabarwione na kolor żółto-zielony. Przebarwienie to w zależności od wysokości niedoboru jest zróżnicowane i może obejmować obrzeże liscia lub nawet całą blaszkę lisciową. Powodowana przez niedobór azotu chloroza może być mylona z objawami niedoboru potasu. Aby przekonać się z jakim niedoborem mamy doczynienia wystarczy dodać eksperymentalnie azotu. Rośliny bowiem bardzo szybko reagują na jego dostawę. Ponadto rośliny w razie niedoboru tego pierwiastka są karłowate co w wypadku braku potasu nie ma miejsca.
2.	Potas	Główny składnik PMDD oraz niezbędny składnik pokarmowy dla roślin. Jego obecność w roślinie jest konieczna do wzrostu substancji organicznej oraz uczestniczy bezpośrednio w procesie fotosyntezy. Niezbędny również przy tworzeniu się węglowodanów. Jest w roślinie niezastąpiony a jego brak hamuje produkcję związków węgla niezbędnych do budowy białka.	Liście przy braku potasu zabarwiają sie w skrajnych niedoborach na brązowo ku brzegowi blaszki liściowej jaśniejąc.
3.	Magnez/Mg/	Potrzeby roślin na ten pierwiastek są bardzo duże. Spełnia główną rolę w budowie chlorofilu a więc również w podziale komórek.	Rośliny reagują na niedobór żółknięciem liści które to plamy umiejscowione są w obrębie unerwienia. Objawy dotyczą głównie starszych liści.
4.	Żelazo/Fe/	Najważniejszy z mikroelementów składnik. Pobieranie go przez roślinę może zostać zahamowane w wodzie zmierzajacej w kierunku zasadowości. Niedobór to typowa chloroza rośliny.	Niedobór tego pierwiastka to przede wszystkim wolniejsze przyrosty gdyż spada silnie proces intensywności pobierania CO2 oraz ogólna chloroza.
5.	Mangan/Mn/	Jeden z ważniejszych pierwiastków dla wzrostu roślin.	Objawy niedoboru to wyrazne zahamowanie wzrostu oraz żółknięcie liści przechodzące w postać brunatnych plam. Dotyczy to stref między nerwami.
6.	Miedz/Cu/	Uwaga!!! W nadmiarze szkodliwy dla ryb.	Brązowe, ciemniejsze, duże plamy na liściach przechodzące w pomarszczoną blaszkę liściową. Ogólne zahamowanie wzrostu.
7.	Cynk/Zn/		Liście rosną mniejsze niz zwykle oraz ogólne zahamowanie wzrostu rośliny.
8.	Bor/B/	Budulec ściany komórkowej rośliny.	Zaprzestanie całkowite wzrostu rośliny na wysokość w wyniku słabego rozwoju stożka wzrostu. Roslina ma jednak przyrosty boczne ale mniejsze. Ogólnie można zauważyć wyraznie karłowacenie łodygi chociaż liście mogą być normalnej wielkości.
9.	Molibden/Mo/

Zjawisko antagonizmu między mikroelementami Wiadomo również że nie tylko niedobór jakiegoś mikroelementu wpływa niekorzystnie na prawidłowy wzrost ale również jego nadmiar jest zjawiskiem niepożądanym. Nadmiar może bowiem niekorzystnie wpływać na inny pierwiastek.Zjawisko to nazywane jest antagonizmem pomiędzy mikroelementami. Tabela poniżej przedstawia takie zależnosci:

Lp.	Nadmiar	Niedobór
1.	Żelazo	Mangan, Cynk
2.	Cynk	Miedz
3.	Mangan	Żelazo, Cynk
4.	Miedz	Cynk

W praktyce jednak w naszych akwariach ze zjawiskiem antagonizmu mamy doczynienia niezmiernie rzadko. Chociaż przy nieumiejętnym i nadmiernym stosowaniu nawożenia w zbiornikach holenderskich może dojść do nadmiernej koncentracji któregoś z mikroelementów. Celowym wydawało by się jednak poznanie składu wody co do zawartości mikroelementów, a samo nawożenie traktować jako uzupełnienie między tym co znajduje sie w naszej wodzie którą wlewamy do akwarium przy podmianach a tym co dostarczamy w formie nawozu. Jednakże skład wody ktora znajduje sie w naszych kranach w częsci dotyczącej zawartości w mikroelementy jest układem zmiennym, podlegającym w czasie różnym procesom min. uzdatniania wody, procesom związanym z porą roku itd. Dlatego nie celowym wydaje się badanie składu wody i w oparciu o te dane przygotowywac nawóz PMDD. Należalo by raczej przyjąć jakieś średnie wartości na danym terenie odnośnie zawartości w wodzie mikroelementów, lub te wartości które określają normy i rozporzadzenia oraz inne przepisy oraz poznać wartości graniczne dla danego gatunku rośliny lub grupy roślin i uwzględnić te dane przy uwzglednianiu składu robionej mieszanki nawozowej. Raczej częsciej w naszych zbiornikach będziemy mieć doczynienia z niedoborem jakiegoś mikroelementu niż jego nadmiarem i w takim kierunku należy zmierzać decydując sie na przygotowanie we własnym zakresie mieszanki nawozowej. Ponadto należy pamiętać że zjawisko antagonizmu nie działa adwrotnie. Konkludując trzeba bowiem wiedzieć że zarówno niedobór jak i nadmierna koncentracja jakiegoś mikroelementu wpływa w konsekwencji niekorzystnie na samą roślinę z tym że niedobór wpływa bezposrednio na nią a nadmiar pośrednio powodując niedobór innego.

Inne sposoby nawożenia:

1/Nawóz płynny Holenderski o nazwie "POKON" przeciwko chlorozie z dodatkiem K2SO4 i MgSO4. Dawki to około 1 cm3 POKONU codziennie i po 1/4 łyżeczki potasu i magnezu tygodniowo na zbiornik 350 l. Ja uzyskiwałem zadawalające efekty. 2/ Nawóz płynny o nazwie "NOWOKONT"do upraw hydroponicznych, dawkować około 25 ml tygodniowo na zbiornik 350 l. Mimo zawartości w swoim składzie azotu /1,4%/ można go stosować.

Dodatkowe zabiegi:

Oczywiście, aby rośliny pięknie rosły samo nawożenie niestety nie wystarcza. W innych działach postaram się przygotować praktyczne rady i uwagi odnośnie odpowiedniego oświetlenia zabiorników holenderskich, prawidłowego nawożenia dwutlenkiem węgla/CO₂/ oraz informacje odnośnie podłoża. W tej chwili ograniczę się do przedstawienia w jaki sposób wzbogacać podłoże w zbiornikach z roślinnością. Jednym ze sposobów jest wciskanie w okolice korzeni kuleczek gliniasto - torfowych. Z pozyskaniem składników nie powinno być problemów:). Należy zwrócić uwagę na to aby torf był kwaśny 3,5-4,5 i nie zawierał w sobie żadnych domieszek. Obydwa składniki należy zamoczyć, następnie zmieszać i formować kuleczki o średnicy nie większej jak 1cm a następnie dokładnie wysuszyć w cieniu. Tak przygotowane kuleczki należy wcickać co 2-3 miesiące po kilka sztuk na roslinę w zależnoci od wielkości systemu korzeniowego. Dobrze jest też dostarczać do wody związków humusowych i garbników. Płynny napar przygotowujemy w ten sposób że należy zagotować /nie gotować/ około 1kg torfu kwaśnego w około 1,5 litra wody destylowanej lub z filtra RO. Odstawić na 24 godziny, dobrze przefiltrowac przez gęste sitko lub gazę i wlewamy do zbiornika. Czynność tę należy wykonać po 2-3 podmianach wody w zbiorniku.